Vrouwelijke kunstenaars zijn er volop, maar waar? Uit cijfers blijken ze nog altijd minder zichtbaar dan hun mannelijke collega’s.
Een anekdote. De kunstenaar en schilder Margaret Keane komt er in de jaren vijftig achter dat haar tweede echtgenoot Walter haar schilderijen, inmiddels bekend als de schilderijen van vooral kinderen met grote ogen, verkoopt alsof het werken van hemzelf zijn. Een vrouw als kunstenaar was gewoonweg not-done en Walter neemt alle credits. Als ze hem daarmee confronteert meent hij dat niemand dat mag weten. Ze moeten immers van dat geld leven. Margaret wil het liefst de benen nemen, maar heeft geen idee hoe ze zichzelf dan moet onderhouden, zolang iedereen denkt dat de schilder een man is en de waarheid niet openbaar wordt gemaakt. De schilderijen leveren weliswaar een fortuin op, maar het is haar man die daarvan het meeste profiteert. Hij leeft een rijk leven. Zij werkt zo’n zestien uur per dag. Na tien jaar gaan ze toch uit elkaar, maar dan nog blijft het geheim bewaard. Pas in 1970 vertelt ze in een interview alles aan een radioverslaggever. Een rechtszaak volgt, die Margaret wint. Hoe? Door onder andere voor de ogen van de rechter een schilderij te maken. Haar man moet hetzelfde doen. Het laat zich raden wie dit tot een goed einde brengt. Haar man moet haar vervolgens vier miljoen dollar betalen.
In 2014 maakte Tim Burton een film over het leven van deze kunstenaar, genaamd Big Eyes. Sindsdien is er nog meer vraag naar de werken van Margaret. Maar goed ook, want de inmiddels 94-jarige Margaret schildert nog steeds.
Dit verhaal laat zien hoe in die tijd de verhoudingen lagen tussen mannelijke- en vrouwelijke kunstenaars. En nog altijd blijken vrouwelijke kunstenaars in veel gevallen niet ‘gezien’ te worden. We zouden het er eigenlijk niet over hoeven hebben. Vrouwen in de kunst. Ze waren en zijn er volop, maar zijn nog te vaak onderbelicht. Zelden zie je werken van hen terug in musea.
Schrikken van de cijfers
Om dat luister bij te zetten, zette De Volkskrant vorig jaar een aantal cijfers op een rij. Dat is toch wel even schrikken, als je leest dat slechts dertien procent van de collectiestukken in musea is gemaakt door een vrouw (onderzoek Mama Cash) en twee procent van de omzet van de kunstmarkt wordt besteed aan kunstwerken gemaakt door vrouwen. Daar word je niet vrolijk van. Dan blijkt ook nog eens tien procent van de internationale galeries geen enkele vrouw te vertegenwoordigen.
Als je weet dat getrouwde vrouwen tot in de jaren vijftig eigenlijk niet mochten werken, laat het zich raden dat je met een schare kinderen en het huishouden om je heen, nauwelijks tijd had om te schilderen, te dichten of aan welke vorm van kunst ook maar te doen. Toch gebeurde het. In veel gevallen kozen vrouwen bewust voor een ongetrouwd leven. Of ze waren al snel gescheiden. Vaak hielden ze er los-vast relaties op na. De documentaire over de Amerikaanse portretkunstenaar Alice Neel (1900-1984) laat maar al te duidelijk zien dat dit niet altijd een gemakkelijk leven was. Ze was lange tijd alleenstaande moeder. Toch maakte ze kunst. En hoe! Overigens werd pas vanaf de jaren zeventig haar werk echt gewaardeerd.
Joan Mitchell was de eerste
De kunstwereld werd lange tijd door mannen gedomineerd. Vrouwen werden zelfs voor deelname aan tentoonstellingen uitgesloten. Ze waren op die manier nauwelijks zichtbaar. Een enkeling springt eruit. In 1982 was Joan Mitchell de eerste vrouwelijke Amerikaanse kunstenaar die een solotentoonstelling had in het Musee d’art de la Ville de Paris. Alleen al het feit dat haar schilderij ‘Untitled’ uit 1960 in 2014 op een veiling werd verkocht voor $ 11,9 miljoen, wat een record wordt genoemd voor een werk van een vrouwelijke artiest, is opvallend genoeg. Later zouden schilderijen van haar nog meer opbrengen. Joan Mitchell (1925-1992) had in beginsel voor een huwelijk gekozen, maar scheidde en leefde daarna ‘min of meer’ samen. Joan en haar partner woonden in aparte huizen en studio’s, maar aten en dronken bijna dagelijks samen, zo gaat het verhaal. Ze koos vooral voor haar vak als kunstenaar.
Er zijn natuurlijk meer succesvolle vrouwelijke kunstenaars zoals Frida Kahlo, Berte Morisot, Georgia O’Keeffe en Charley Toorop. Tot nog niet zo lang geleden werden ze echter niet serieus genomen in de kunstwereld. Tot eind negentiende eeuw stond je als vrouw in dienst van de man, en begin twintigste eeuw moest je als vrouwelijke kunstenaar eveneens behoorlijk knokken voor een plaats in de mannenwereld. Zoals gezegd mocht je tot de jaren vijftig van de vorige eeuw als getrouwde vrouw niet eens werken, laat staan kunstenaar zijn.
De zorg voor kinderen liet ze aan anderen over
Zo wordt over Charley Toorop (1891-1955) geschreven dat ze leefde voor haar kunst en dat daarvoor alles moest wijken. Ze kreeg in haar leven drie kinderen, maar liet de zorg daarvoor vooral aan anderen over. Kunstenaar en feministe Frida Kahlo (1907-1954) ging nog een stapje verder en schilderde over vrouwelijke ongemakken zoals menstruatiepijn, miskramen en onvruchtbaarheid. Thema’s die aan het begin van de vorige eeuw niet in het openbaar besproken werden, en zeker niet geschilderd. Haar werk werd pas na haar dood echt gewaardeerd. Evenals haar status als feministe, de rechten van vrouwen en de lhbt-gemeenschap. Performancekunstenaar Marina Abramoviç en schilder Marlene Dumas, kunstenaars van deze tijd, zijn zeer succesvol. Mogelijk draagt dat bij aan het vrijmaken van de weg voor meer vrouwelijke kunstenaars om zichtbaar te zijn.
